onvrijheid

Onvrijheid is de toestand waarin individuen of groepen beperkt zijn in hun vermogen om naar eigen wil te handelen en hun leven naar eigen voorkeur in te richten. Het begrip komt voor in politieke filosofie, sociologie en mensenrechten en beschrijft situaties waarin wet, macht, economische afhankelijkheid of sociale druk vrijheidsmogelijkheden beperken. Kenmerkende vormen van onvrijheid zijn onder meer politieke repressie, gebrek aan bewegingsvrijheid, censuur, discriminatie en gedwongen arbeid, maar ook subtielere vormen zoals beperkte toegang tot onderwijs, gezondheidszorg of informatie, en sociale normen die keuzemogelijkheden belemmeren.

In theorieën over vrijheid staat onvrijheid tegenover autonomie en zelfbepaling. Er wordt vaak een onderscheid gemaakt tussen formele of negatieve vrijheid (het ontbreken van juridische belemmeringen) en feitelijke of positieve vrijheid (de daadwerkelijk beschikbare keuzemogelijkheden). Onvrijheid kan bestaan zelfs als formele vrijheden aanwezig zijn, wanneer structurele factoren zoals armoede, ongelijkheid of machtsverhoudingen mensen beperken.

Beleid en interventies gericht op het verminderen van onvrijheid richten zich op versterking van burgerlijke vrijheden en politieke rechten, bestrijding van discriminatie, en het vergroten van economische onafhankelijkheid en toegang tot basisvoorzieningen zoals onderwijs en gezondheidszorg. Het begrip wordt gebruikt in discussies over mensenrechten, emancipatie en democratisering en helpt om ongelijkheidsverhoudingen te identificeren en aan te pakken.