ontkenningselement

Een ontkenningselement is een woord of uitdrukking die de betekenis van een propositie negatief maakt. In het Nederlands zijn de belangrijkste soorten het negatiepartikel niet en het determineren negatiewoord geen. Daarnaast spelen woorden als niets, niemand en nooit ook een negerende rol, zij het met verschillende grammaticale functies.

Niet negationeert predicaten, adjectieven en adverbiale elementen: voorbeelden zijn “Hij komt niet”, “Ik ga niet mee”, “Dat is niet waar”. Geen negationeert een zelfstandig naamwoord of een NP: “Ik heb geen tijd”, “Er is geen melk”. Niets, niemand en nooit kunnen als pronominale of determinatieve vormen negatie uitdrukken: “Ik zag niets”, “Niemand kwam”, “Ik ben nooit op tijd”.

De positie van het ontkenningselement hangt af van de zinsstructuur. In een hoofdzin met een enkel hulpwerkwoord staat “niet” meestal na het finite werkwoord: “Ik draag het niet”. Met modale hulpwoorden: “Ik kan het niet doen”. Bij “geen” gaat de ontkenning vaak samen met het zelfstandig naamwoord: “geen probleem”, “geen idee”. In bijzinnen blijft “niet” volgen op de finite verb: “Ik denk dat hij niet komt”.

Semantisch bepaalt het ontkenningselement de waarheidwaarde en de reikwijdte van de negatie. Er is een onderscheid tussen zinsnegatie (negatie van de hele stelling) en constituent negation (negatie van een deel ervan). Negatie-elementen kunnen bovendien interactie vertonen met andere factoren zoals negatiefheidsinterpretatie, woordvolgorde en modaliteit.