ontellbare

Ontelbaar is een term uit de Nederlandse taalkunde die verwijst naar zelfstandige naamwoorden die niet in afzonderlijke telbare eenheden kunnen worden opgesplitst. De basiswoordvorm is ontelbaar; in praktijk komt ook de afwijkende vorm ontellbare voor, vooral als men het als bijvoeglijk naamwoord vóór meervoudige zelfstandige naamwoorden ziet (ontellbare mogelijkheden). In standaardtaalkundige beschouwingen wordt meestal gesproken van ontelbaar en telbaar als twee hoofdklassen van nouns.

Veelvoorkomende ontelbare (of ontelbaar beschouwde) woorden zijn massa- en abstracte zelfstandige naamwoorden, zoals water, zand, lucht, tijd, geluk en kennis. Deze woorden worden meestal met kwantifiers gebruikt die geen exacte telbare aantallen aangeven, zoals veel, weinig, een beetje, wat of geen. Om een telbaar element aan te geven, gebruik je vaak eenheidsmaatwoorden zoals liter, kilo of kopje (bijvoorbeeld liter water, kilo suiker, kop koffie).

Contextafhankelijkheid komt ook voor. Sommige woorden kunnen zowel telbaar als ontelbaar zijn, afhankelijk van betekenis of gebruik. Zo kan brood als massabaaswoord gezien worden (brood is brood in het algemeen), maar men kan ook spreken van twee broden als het om aparte broden gaat. Koffie wordt meestal als ontelbaar beschouwd, maar men zegt wel “een kop koffie” wanneer men een telbare hoeveelheid bedoelt. Snoep kan ondzelfsprekend als on telbaar worden gezien, terwijl snoepjes telbaar zijn wanneer men afzonderlijke snoepjes bedoelt.

In vertaling naar andere talen komt de conceptuele scheidslijn tussen telbaar en ontelbaar vaak terug in de keuze van telwoorden, maatwoorden en kwantificeerders. De notie van ontelbaar blijft daarmee een kernaspect van Nederlandse woordklassen en zinsbouw.