monofyletisch

Monofyletisch is een term uit de biologische systematiek die een groep organismen beschrijft die de meest recente gemeenschappelijke voorouder van de groep en al diens afstammelingen omvat. In cladistische termen wordt zo’n groep een klad genoemd. Monofyletische groepen weerspiegelen doorgaans de evolutionaire geschiedenis en vormen natuurlijke eenheden die voortkomen uit één gemeenschappelijke voorouder, zonder dat nakomelingen buiten de groep vallen.

Het tegenovergestelde zijn parafyletische en polyfyletische groepen. Een parafyletische groep bevat de voorouder maar sluit ten minste één afstammeling uit. Een polyfyletische groep bestaat uit organismen die niet terug te voeren zijn op een gedeelde voorouder binnen de groep. In cladistische classificatie wordt vaak gestreefd naar monofyletische klades en naar revisie van oudere parafyletische of polyfyletische definities.

De vaststelling van monofyletie gebeurt op basis van fylogenetische analyses, waarbij morfologische kenmerken en vooral moleculaire gegevens (DNA, eiwitten) worden toegepast om relaties tussen organismen te reconstrueren. Een groep wordt monofyletisch genoemd als alle afstammelingen van de meest recente gemeenschappelijke voorouder daarin zijn opgenomen.

Voorbeelden van monofyletische groepen zijn Mammalia (alle zoogdieren); alle afstammelingen van de gemeenschappelijke voorouders van zoogdieren vormen een klad. Een klassieke parafyletische groep is Reptilia in traditionele systemen, waarin vogels vaak buiten werden gehouden; in moderne definities kan Reptilia worden herzien tot een monofyletische groep zoals Sauropsida, die ook vogels omvat. Een polyfyletische groep is bijvoorbeeld een groep die uitsluitend op basis van convergente kenmerken wordt gevormd zonder een gedeelde voorouder binnen de groep.

In de wetenschappelijke praktijk is monofyletie een belangrijke standaard voor het definiëren van natuurlijke groepen en wordt monofyletische classificatie vaak nagestreefd.