methotrexaat

Methotrexaat is een antifolaat geneesmiddel dat wordt gebruikt bij kanker en bij auto-immuunziekten. Het is een synthetisch derivaat van folaat en remt dihydrofolaatreductase (DHFR), waardoor de omzetting van dihydrofolaat naar tetrahydrofolaat afneemt. Dit vermindert de beschikbaarheid van tetrahydrofolaat en de synthese van thymidine en purines, wat leidt tot remming van DNA-synthese en celdood bij snel delende cellen. Methotrexaat kan in lage dosis worden gebruikt bij auto-immuunziekten en in hogere dosis bij kankerbehandelingen. Toediening kan via orale, intramusculaire, subcutane of intraveneuze toediening; ook intrathecale toediening is mogelijk bij bepaalde aandoeningen.

Toepassingen: lage dosis voor reumatoïde artritis, psoriatische artritis en inflammatoire darmziekten; hoge dosis bij acute lymfatische leukemie, non-Hodgkin-lymfomen, osteosarcoom en sommige tumoren van het centrale zenuwstelsel. Bij ontstekingsziekten kan methotrexaat ook via adenosine-afgifte ontstekingsremmende effecten hebben.

Toxiciteit en veiligheid: mogelijke bijwerkingen zijn mucosale beschadiging, beenmergonderdrukking, lever- en nierbeschadiging en longproblemen zoals pneumonitis. Het is teratogeen; zwangere vrouwen en mannen die kinderen willen verwekken dienen tijdens behandeling betrouwbare anticonceptie te gebruiken. Leucovorin-rescue (folinezuur) wordt soms gegeven om toxiciteit te verminderen bij hoge doses. Methotrexaat kan interageren met NSAID’s, sommige antibiotica en PPI’s, wat de spiegels kan verhogen. Monitoring omvat regelmatige controle van bloedbeeld, lever- en nierfuncties en bij hoge doses het volgen van methotrexaatniveau en leucovorin-rescue.