lipidesignaalmoleculen

lipidesignaalmoleculen zijn lipide-afgeleide moleculen die een sleutelrol spelen in cellulaire signaalprocessen. Ze kunnen dienen als extracellulaire liganden die receptoren activeren of als intracellular boodschappers die signaalroutes binnen de cel op gang brengen. Meestal ontstaan ze uit vetzuren zoals arachidonzuur of uit membraanlipiden via specifieke enzymatische routes.

Een belangrijke klasse is de eicosanoïden (prostaglandines, tromboxanen, leukotriënen) gevormd uit arachidonzuur via COX- en LOX-enzymen. Verder zijn er lysophospholipiden zoals lysophosphatidic acid (LPA) en sphingolipiden zoals ceramide en sphingosine-1-fosfaat (S1P). Daarnaast omvatten lipide-signaalmoleculen tweede boodschappers als diacylglycerol (DAG) en inositoltrisfosfaat (IP3), die door fosfolipase C uit PIP2 worden vrijgemaakt. Endocannabinoïden zoals anandamide vormen eveneens een significante groep.

Signaaltransductie verloopt via G-eiwitgekoppelde receptoren (GPCRs) en, bij sommige liganden, nuclearereceptoren zoals de PPAR-familie. DAG activeert PKC; IP3 veroorzaakt calciumvrijgave uit het endoplasmatisch reticulum. Receptoren voor prostaglandines, leukotriënen, S1P en LPA bepalen ontstekingsrespons, vasculaire tonus en weefselremodellering. Endocannabinoïden beïnvloeden pijn en neurotransmissie.

Lipide signaalmoleculen zijn betrokken bij fysiologische processen zoals ontsteking, immuunrespons, vasculaire regulatie, coagulatie en celgroei. Dysregulatie wordt gezien bij inflammatoire en cardiovasculaire ziekten, kanker en neurodegeneratieve aandoeningen. Therapeutisch richten NSAIDs COX-remmers op prostaglandineproductie; andere middelen blokkeren of stimuleren specifieke lipide-receptoren, wat behandelingen van diverse aandoeningen mogelijk maakt.