lipideperoxidatie

Lipideperoxidatie is een chemisch proces waarbij lipiden, vooral meervoudig onverzadigde vetzuren in celmembranen en lipoproteïnen, worden beschadigd door reactieve zuurstofsoorten. Het is een kettingreactie die samen kan voorkomen met oxidatieve stress en kan leiden tot lipidehydroperoxiden en verdere schadelijke afbraakproducten.

Het proces begint met initiatie: een radicale methode, bijvoorbeeld door hydroxylradicalen of hydroperoxylradicalen, onttrekt een atoom uit een onverzadigde vetzuur, waardoor een lipid RO• ontstaat. Tijdens de propagatie reageert dit lipid radical met zuurstof om een lipid peroxylradicaal (LOO•) te vormen, dat een tweede vetzuur afbreekt tot een lipid hydroperoxide (LOOH) en een nieuwe radicale groep creëert. Deze kettingreactie kan lang doorgaan en leiden tot ophoping van hydroperoxiden en beschadiging van membranen. Termination gebeurt wanneer twee radicalen samen een stabiel molecuul vormen of wanneer antioxidanten zoals vitamine E (α-tocoferol) de radicalen neutraliseren.

Kernproducten van lipid peroxidatie zijn onder andere lipid hydroperoxides en afbraakproducten zoals malondialdehyde (MDA) en 4-hydroxy-2-nonenal (4-HNE). Deze verbindingen kunnen eiwitten en DNA beschadigen, membranen verstoren en celgroei of celomgang beïnvloeden. Lipideperoxidatie is betrokken bij veroudering, en bij verschillende ziekten zoals hart- en vaatziekten, neurodegeneratieve aandoeningen en ferroptose, een door lipideperoxidatie geïnduceerde vorm van celdood.

Beoordeling vindt plaats via biomarkers als MDA, 4-HNE en F2-isoprostanen, en via assays zoals TBARS. In voeding en huishouding speelt lipid peroxidatie een rol bij afbraak van vetten; antioxidanten zoals vitamine E, vitamine C en polyfenolen helpen de oxidatieve balans te verbeteren.