kolinerge

Kolinerge is een term uit de neurowetenschappen en farmacologie die betrekking heeft op acetylcholine (ACh) en de transmissie via cholinerge neuronen en receptoren. Het kolinerge systeem omvat neuronen die ACh synthetiseren met de enzyme choline acetyltransferase (ChAT) en het in synaptische blaasjes laden met behulp van de vesiculaire acetylcholine-transporter (VAChT). Na afgifte wordt ACh snel afgebroken door acetylcholinesterase (AChE) in de synaptische spleet; choline wordt teruggevoerd via de hoge-affiniteit choline-transporter (CHT1) om opnieuw te worden gebruikt.

ACh werkt op twee receptorfamilies: nicotinerge (nAChR) receptoren die ionkanalen zijn, en muscarinerge (mAChR) receptoren die G-eiwitgekoppelde signaalroutes activeren. Nicotinerge receptoren komen voor bij de neuromusculaire junctie en op diverse hersensynapsen, terwijl muscarinerge receptoren zich verspreid bevinden over hart, gladde spiercellen, klierweefsel en vele hersengebieden. Het kolinerg systeem speelt een cruciale rol bij zowel centrale functies zoals aandacht, geheugen en leerprocessen als perifere functies zoals de parasympathische regulatie van hartslag, spijsvertering, longwegen en pupilreflex.

Farmacologie van kolinerge processen omvat cholinerge agonisten en antagonisten. Kolinerge agonisten (cholinerge mimetica) zoals bethanechol en carbachol stimuleren ACh-receptoren, terwijl anticholinergica zoals atropine en ipratropium deze effecten blokkeren. Daarnaast zijn acetylcholinesterase-remmers (bijvoorbeeld donepezil, rivastigmine) belangrijk in de behandeling van Alzheimer-ziekte en sommige vormen van myasthenie, en kunnen ze bij vergiftiging met organofosfaat verbindingen leiden tot een cholinerge crisis.

Klinisch relevante aandoeningen betreffen onder meer de ziekte van Alzheimer, waarbij het verlies van kolinerge neuronen de cognitieve achteruitgang versterkt; myasthenia gravis, een auto-immuun aandoening gericht tegen nicotinerge receptoren op de neuromusculaire junctie; en vergiftiging door cholinerge overstimulatie zoals bij organofosfaatintoxicatie.