geheugenmodellen

Geheugenmodellen zijn theoretische raamwerken die beschrijven hoe informatie wordt opgenomen, bewaard en opgevraagd. Ze dienen als hulpmiddel om uiteenlopende geheugenverschijnselen te verklaren, van vergeten tot vergeetachtigheid en van leerprocessen tot herinneringsfouten. In het onderwerp onderscheiden men veelal structurele en functionele benaderingen van geheugen, die elk verschillende onderdelen en processen benadrukken.

Een invloedrijk structureel model is het multistore-model van Atkinson en Shiffrin. Het onderscheidt sensorisch geheugen, kortetermijngeheugen (werkgeheugen) en langetermijngeheugen. Informatie ontstaat via aandacht, wordt vastgehouden door repetitie in het werkgeheugen en kan via consolidatie naar lange termijn worden verankerd. In dit model zijn opslagplaatsen met verschillende capaciteit en duur betrokken.

Een belangrijke functionele uitbreiding is het werkgeheugenmodel van Baddeley en Hitch. Dit model ziet werkgeheugen als een systeem met een centrale uitvoerder en subsysteemonderdelen zoals de fonologische lus, het visueel-ruimtelijk schetsblok en een episodische buffer die tijdelijk verschillende representaties samenbrengt. Het werkgeheugen coördineert waarneming, aandacht en geheugen tijdens complexe taken.

Daarnaast maakt men onderscheid tussen declaratief (expliciet) geheugen en niet-declaratief (impliciet) geheugen. Declaratief geheugen omvat episodisch geheugen (persoonlijke gebeurtenissen) en semantisch geheugen (feiten). Niet-declaratief geheugen omvat onder meer procedurieel geheugen (vaardigheden), conditionering en andere onbewuste leerprocessen. Deze systemen tonen soms gelijktijdige maar ook verschillende ziektepatronen.

Neurobiologisch spelen structuren zoals de hippocampus en mediale temporale cortex een centrale rol in consolidatie van declaratief geheugen, terwijl prefrontale gebieden betrokken zijn bij werkgeheugen en strategische verwerking. Opslag en terughalen zijn vaak verspreid over netwerken in de cortex, en geheugen is onderhevig aan reconstructie bij elke herinnering.

Huidige benaderingen integreren elementen van meerdere modellen en benadrukken dynamische, contextafhankelijke en reconsolidatieprocessen. De modellen leveren inzicht voor onderwijs, klinische diagnostiek en rechtspraak, maar blijven een vereenvoudigde weergave van een zeer complex en adaptief geheugen.