exploitatieve

Exploitatieve is een bijvoeglijk naamwoord in het Nederlands dat verwijst naar praktijken, relaties of systemen die erop gericht zijn voordeel te halen uit anderen op een manier die oneerlijk, onderdrukkend of onethisch kan zijn. Exploitatie impliceert doorgaans een machtsongelijkheid waarbij de ene partij meer macht of controle heeft dan de andere, wat leidt tot afspraken of omstandigheden die oneerlijk uitpakken. Het begrip wordt in sociologie, economie en rechten gebruikt om handelingslogica te beschrijven die mensen, arbeid of hulpbronnen uitbuit.

Het woord is afgeleid van exploiteren, uit het Franse exploitation, met het achtervoegsel -atief. In het Nederlands verwijst exploitatieve praktijken naar situaties waarin winsten, kennis of middelen ten koste van anderen worden gemaximaliseerd zonder evenredige compensatie of zonder vrije en geïnformeerde instemming.

Exploitatieve praktijken komen voor in diverse contexten, zoals arbeidsverhoudingen met ongelijk loon, lange werkdagen en onveilige omstandigheden; wereldwijde toeleveringsketens met uitbuiting van arbeiders; ongunstige huursystemen; of commerciële praktijken die misleidende prijzen of oneerlijke contractvoorwaarden opleggen. Ook op het gebied van data, marketing en resource-extractie kunnen exploitatie-gedrag en asymmetrische macht voorkomen.

Kenmerken daarvan zijn machtsongelijkheid, misbruik van afhankelijkheid, gebrek aan transparantie, verborgen kosten, dwang of bedreiging, en weinig ruimte voor vrijwillige, geïnformeerde instemming. De negatieve effecten treffen vaak economisch, sociaal en juridisch, variërend van fouten in contracten tot schendingen van mensenrechten.

Beleids- en juridische kaders proberen exploitatie te verminderen door arbeidsrechten, consumentenbescherming, transparantie-eisen en verantwoordelijkheidsverplichtingen in toeleveringsketens.