autoritarianisme

Autoritarianisme is een politiek systeem waarin de macht geconcentreerd is bij één leider of een kleine elite en waarin politieke pluriformiteit en onafhankelijke rechtsstaat beperkt of afwezig zijn. In een dergelijk systeem ontbreekt doorgaans een werkelijk vrije en eerlijke competitie voor de macht; oppositie is beperkt, media staan onder toezicht of controle, en de overheid gebruikt dwang of patronage om loyaliteit te borgen.

Kenmerken omvatten centrering van besluitvorming, beperkte politieke bewegingsvrijheid, beperking van vrije pers en burgerrechten, controle over verkiezingen en een rechtsorde die vooral dient om de machthebbers te beschermen in plaats van te fungeren als onafhankelijke checks en balances. Rechterlijke macht is vaak ondergeschikt aan de uitvoerende macht en onafhankelijke maatschappelijke organisaties hebben weinig invloed.

Het onderscheid met totalitarisme ligt in de schaal en ideologische oriëntatie van de controle: autoritarisme kent meestal strengere repressie en minder ideologische mobilisatie en minder ambitieuze staatscontrole over privéleven en maatschappelijke organisaties. Totalitarisme streeft naar totalitaire controle over alle domeinen van samenleving en bevat vaak officiële ideologie en massale mobilisatie.

Historisch gezien werd de term verder ontwikkeld in de 20e eeuw om regimes te beschrijven die politieke macht consolideren maar niet de totale controle nastreven die bij totalitarisme hoort. Voorbeelden uit de 20e eeuw zijn Spanje onder Franco, Portugal onder Estado Novo en Chile onder Pinochet; in de hedendaagse discussie worden vaak Rusland, Turkije, Wit-Rusland of delen van China genoemd als voorbeelden van autoritaire tendensen.

Onderzoek naar autoritarianisme maakt gebruik van indices zoals de Democracy Index van de Economist Intelligence Unit en Polity IV om de mate van democratie of autoritarisme te beoordelen. Het heeft vaak gevolgen voor mensenrechten, burgerlijke vrijheden en economische voorspelbaarheid.