Zelfrelativering

Zelfrelativering is het vermogen om het eigen perspectief te relativeren: de erkenning dat wat iemand gelooft afhankelijk is van persoonlijke ervaring, kennis en context en dus niet de enige waarheid hoeft te zijn. Het gaat om een houding van epistemische bescheidenheid, waarin men erkenning geeft aan alternatieve standpunten en de beperkingen van eigen kennis inziet.

Kenmerken van zelfrelativering zijn onder meer openheid voor tegenargumenten, het vermogen om opvattingen als voorlopig te beschouwen en soms zelfspot over de eigen fouten of vooroordelen. Het begrip wordt vaak gezien als een cultiveren van zelfbewuste, niet-overspannende communicatie die ruimte biedt voor dialoog en leren.

Toepassingsgebieden omvatten onderwijs, debat en leiderschap, waar zelfrelativering kan bijdragen aan constructieve dialogen, minder defensieve reacties en een cultuur van feedback. In psychotherapie en coaching kan het cliënten helpen om vastgeroeste overtuigingen losser te laten en minder rigide te reageren op kritiek.

Relaties met andere begrippen: zelfrelativering is verwant aan epistemische bescheidenheid, meta-perspectief en zelfreflectie. De voordelen zijn onder meer betere samenwerking, kritische reflectie en minder polarisatie. Kritiek kan zich richten op de indruk van onoprechtheid als men te vaak relativiseert, of op het misbruik van de houding om principiële standpunten te ondermijnen. Ook bestaat het risico dat men te veel afziet van standpunten die wél gefundeerd zijn.

Samengevat bezeichnet zelfrelativering een meta-cognitieve houding die bijdraagt aan open dialoog en leren, mits zij oprecht en evenwichtig wordt toegepast en niet ten koste gaat van noodzakelijke overtuiging en verantwoordelijkheid.