Werkwoordplaats

Werkwoordplaats is een term uit de Nederlandse grammatica die verwijst naar de positie van het finite werkwoord in een zin, en in het bijzonder naar waar het werkwoord staat ten opzichte van andere zinsdelen. In het hoofd/hoofdzin-constructie en in bijzinstructuren bepaalt deze positie de klank en structuur van de zin.

In hoofdzinnen wordt het werkwoord in het algemeen in de tweede positie geplaatst (de V2-regel). Het eerste zinsdeel kan een onderwerp, een bijwoord, een vooropgesteld element of een ander zinsdeel zijn. Voorbeelden: “Vandaag ga ik naar huis.” of “Ik ga vandaag naar huis.” Bij imperatieven staat het werkwoord meestal aan het begin: “Ga naar huis!” In ja/nee-vragen kan het werkwoord ook voor het onderwerp staan: “Gaat hij naar huis?” Bij vraagwoorden blijft het werkwoord vaak in de tweede positie: “Waar gaat hij naartoe?”

In bijzinnen bevindt het finite werkwoord zich doorgaans aan het eind van de bijzin. Bijvoorbeeld: “Ik weet dat hij morgen komt.” Na een voegwoord zoals dat, omdat, als, hoewel komt het werkwoord dus uiteindelijk in de bijzin te staan.

Separable werkwoorden vormen een bijzondere kanttekening bij de werkwoordplaats. In hoofdzinnen kan het scheidbaar werkwoord het particle als aparte woord aan het eind van de zin plaatsen: “Ik sta om zes uur op.” In bijzinnen blijft het deelwoordwortel met het particle meestal aan het eind: “dat ik om zes uur op sta.” Bij voltooid deelwoorden gaat het particle mee in de combinatie: “Ik ben om zes uur opgestaan.”

Samengevat beschrijft werkwoordplaats waar het werkwoord eindigt in de zin, wat varieert tussen hoofd- en bijzin, en tussen standaard en scheidbare werkwoorden.