Vertellerfiguren

Vertellerfiguren zijn vertelstemmen die als personages in een verhaal voorkomen en daarmee deel uitmaken van de fictieve wereld. Ze bepalen hoe gebeurtenissen worden gepresenteerd en welke informatie de lezer te zien krijgt. Of de verteller iets weet van de gedachten en motieven van anderen, en of hij objectief lijkt, beïnvloedt de interpretatie van het verhaal.

Grote indelingen zijn intradiegetische vertellers (die in de vertelwereld zelf aanwezig zijn) en extradiegetische vertellers (die buiten die wereld staan). Binnen deze kaders bestaan meerdere typen: de alwetende verteller die alle kennis en commentaar bezit; de ik-verteller die in de eerste persoon vertelt en zo een persoonlijke, mogelijk beperkte kijk biedt; en de onbetrouwbare verteller bij wie de betrouwbaarheid van informatie of interpretatie op losse schroeven kan staan. Daarnaast zijn er participerende vertellers die actief meedoen aan de gebeurtenissen, en focaliserende vertellers die het verhaal door de ogen van een of meer personages laten zien.

Functies van vertellerfiguren omvatten het sturen van aandacht, bepalen van informatiepositie, en beïnvloeden van tempo en spanning. Ze kunnen humor of ironie brengen, kritische noten leveren op maatschappelijke verhoudingen, en zo de toon van de tekst vormgeven. De keuze voor een bepaald type vertellerfiguur heeft invloed op hoe de lezer afstand houdt tot of verbonden raakt met de vertelwereld.

In literatuurwetenschappelijke analyse worden aandachtspunten onder meer betrouwbaarheid, focalisatie, stem en afstand genoemd, evenals de manier waarop de vertellerfiguur de vertelwereld construeert en welke ideologische signalen hij uitspeelt.