Transcriotiefactoren

Transcriotiefactoren (in het Nederlands meestal transcriptiefactoren) zijn eiwitten die de expressie van genen regelen door binding aan specifieke DNA-sequenties nabij doelgenen, meestal in promotor- of enhancer-regio’s. Ze kunnen functioneren als activatoren of repressoren van transcriptie en vormen samen met de basale transcriptie-machinerie en cofactoren de kern van genregulatie. Door combinaties van meerdere transcriotiefactoren op cis-regulatorische elementen kunnen cellen nauwkeurig verschillende expressieniveaus en responsen genereren.

Veel transcriotiefactoren bevatten een DNA-bindend domein en een transactivatie-domein dat interactie mogelijk maakt met RNA-polymerase II en coactivatoren zoals het Mediator-complex of histon-modificerende enzymen. Ze herkennen specifieke DNA-motieven en kunnen samenwerken tot complexe regulerende netwerken. Sommige factoren vormen dimers of multimeren en zijn gevoelig voor liganden of andere signaalmoleculen, zoals bij steroidreceptoren die na ligandbinding de celkern in gaan.

Regulatie van transcriotiefactoren gebeurt via verschillende mechanismen: post-translationele modificaties (zoals fosforylatie en acetylatie), subcellulaire lokalisatie, proteolyse en interacties met andere eiwitten. Ze kunnen signalen omzetten in contextafhankelijke transcriptiepatronen die betrokken zijn bij ontwikkeling, celtype-differentiatie, metabolisme en reacties op stress of ziekte. Voorbeelden van bekende families en factoren zijn NF-kB, p53, SP1, AP-1 en de steroïde receptorfamilie; ook pluripotente factoren zoals Oct4 en Sox2 spelen sleutelrollen in bepaalde celtypen. Onderzoek in dit veld maakt gebruik van technieken als ChIP-seq, motif-analyse en reporter-assays om binding en regulatie te ontrafelen.