Tijdsgevoel

Tijdsgevoel, ook wel tijdswaarneming of tijdsperceptie genoemd, is het subjectieve gevoel van duur en tempo van gebeurtenissen. Het omvat zowel de inschatting van hoe lang iets duurt (duurperceptie) als de snelheid waarmee gebeurtenissen verlopen. Tijdsgevoel kan per situatie verschillen en wordt beïnvloed door aandacht, emoties en context.

De onderliggende mechanismen worden bestudeerd in de psychologie en neurowetenschappen. Een veelvoorkomend model is het pacemaker-accumulator-model van de interne klok, waarbij een centrale pacemaker tikjes genereert die via een accumulator worden opgeteld om een tijdsduur te schatten. Andere benaderingen, zoals de scalar timing theory, beschrijven hoe factoren als arousal en aandacht de telling kunnen scheeftrekken. Neurale correlaten omvatten onder meer de basale ganglia, het cerebellum en voorhersenen, met modulatie door dopamineregeling.

Er bestaan verschillende soorten tijdsbeoordeling. Prospective timing gebeurt terwijl men actief met de gebeurtenis bezig is en direct aanwijzingen voor de duur opvangt; retrospective timing vindt plaats nadat een gebeurtenis is afgelopen en berust op herinneringen aan wat men heeft waargenomen. De perceptie van tijd hangt af van de duur van het interval, de modaliteit van stimuli en de context; emoties en cognitieve belasting kunnen de inschatting sterk beïnvloeden.

Ontwikkeling en variatie: tijdsperceptie ontwikkelt zich in de kindertijd en verandert met ouder worden; veel mensen ervaren dat tijd sneller voorbijgaat naarmate men ouder wordt. Individuele verschillen zijn groot; bepaalde aandoeningen zoals ADHD, depressie, schizofrenie en Parkinson kunnen de tijdswaarneming verstoren.

Het tijdsgevoel speelt een rol in dagelijks functioneren, sport, muziek en klinische diagnostiek. Het is een interdisciplinair onderwerp met verbindingen naar psychologie, neurowetenschappen, chronobiologie en filosofie.