Rechtshandhavingsdiensten

Rechtshandhavingsdiensten is een verzamelterm voor overheidsorganisaties die belast zijn met de handhaving van wetten en regels, handhaving van openbare orde en veiligheid, en het voorkomen, opsporen en vervolgen van strafbaar gedrag. Deze diensten opereren op nationaal, regionaal en lokaal niveau en handelen binnen het kader van de rechtsstaat, met respect voor mensenrechten en onafhankelijk toezicht.

In Nederland omvat de term de belangrijkste openbare orde- en veiligheidsactoren, zoals de politie (Politie) die verantwoordelijk is voor preventie, toezicht en opsporing; de Koninklijke Marechaussee, die naast militaire taken ook grensbewaking en beveiliging uitvoert; en het Openbaar Ministerie (OM), dat leiding geeft aan strafrechtelijke onderzoeken en vervolging. Daarnaast voert Belastingdienst, via Douane en Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD), taken uit op het gebied van fiscale- en financiële handhaving. Naast deze kernactoren bestaan er tal vanInspectie- en toezichtsorganen op sectoreniveau (bijvoorbeeld environment en transport), die toezicht houden op naleving van specifieke regels.

De rechtshandhavingsdiensten beschikken over wettelijke bevoegdheden voor preventie, detectie, onderzoek en sancties, vaak in samenwerking met justitie en andere instanties. Ze werken samen met partners op nationaal en internationaal niveau en nemen deel aan bilaterale en multilaterale programma’s voor coherente handhaving en informatie-uitwisseling.

Toezicht en verantwoording vormen een belangrijk onderdeel van dit systeem. De rechtshandhavingsdiensten vallen onder democratische verantwoordingslijnen via parlementair toezicht, onafhankelijke inspecties en de rechterlijke macht. Internationaal dragen ze bij aan samenwerking met organisaties zoals Europol en Eurojust om grensoverschrijdende criminaliteit te bestrijden.