Monistisch

Monistisch is een term die in het Nederlands wordt gebruikt voor een leer die uitgaat van één enkele, fundamentele realiteit of orde. Het komt voor in verschillende vakgebieden, met name in de metafysica en de rechtswetenschap. In de filosofie verwijst monisme naar de opvatting dat alle verschijnselen terug te voeren zijn op één soort substantie of op één onderliggend principe. Het staat tegenover dualisme, waarin twee onafhankelijke principes bestaan (meestal geest en lichaam), en tegenover pluralisme, waarin meerdere principes naast elkaar bestaan.

Binnen het monisme bestaan verschillende varianten. Substantie-monisme houdt in dat één soort substantie volstaat om alle verschijnselen te verklaren; mentale of fysieke verschijnselen zijn af te leiden uit die ene substantie. Een klassieke vertegenwoordiger is Spinoza, die stelt dat er één werkelijk substantiële substantie is (God of Natura) met een oneindig aantal attributen. Fysiek monisme (materialisme) ziet alle verschijnselen als uiteindelijk fysiek; ideaalistisch monisme houdt dat de werkelijkheid mentaal of bewustzijnsgerelateerd is.

In de rechtswetenschap kent men ook monisme en dualisme over de relatie tussen internationaal en nationaal recht. Een monistische opvatting beschouwt internationaal recht als integraal onderdeel van de nationale rechtsorde, zodat regels direct toepasbaar zijn zonder extra omzetting. Dualistische benaderingen vereisen vaak nationale implementatie of omzetting voordat internationale normen rechtskracht krijgen.

Samengevat: monistisch duidt op een eenheidsgrondslag in een filosofische of juridische theorie, maar de specifieke bewoording en consequenties hangen sterk af van de context en de denker.