Hulpwerkwoord

Een hulpwerkwoord is een werkwoord dat samen met een hoofdwerkwoord een grammaticale functie uitdrukt, zoals tijd, aspect, stem of modaliteit. Het heeft meestal geen eigen betekenis en kan in de zin verschuiven om de relatie met het hoofdwerkwoord weer te geven.

De belangrijkste groepen hulpwerkwoorden in het Nederlands zijn de zogenaamde hoofdhulpwerkwoorden en de modale hulpwerkwoorden. Hoofdhulpwerkwoorden zijn hebben en zijn. Ze worden gebruikt om samengestelde tijden te vormen, zoals de voltooide tijd (Ik heb geluisterd) en de voltooide tijd van beweging of verandering van toestand (Zij is vertrokken). Ze worden ook gebruikt om passieve vormen te vormen (Het boek wordt gelezen; Het huis is gebouwd).

Modale hulpwerkwoorden geven modaliteit aan, zoals kunnen, mogen, moeten, willen en zullen. Ze geven vaak mogelijkheid, toestemming, verplichting of wens aan en gaan meestal samen met de hoofdtijd of het hoofdwerkwoord (Ik kan zwemmen, Je moet naar huis gaan, Hij zal komen, Wij willen blijven). Daarnaast wordt vaak gesproken van een semi-hulpwerkwoord zoals gaan, dat een nabije toekomst aanduidt (Ik ga eten).

In zinnen bepaalt het hulpwerkwoord vaak de plaatsing: in hoofdzinnen staat het meestal in de tweede positie, gevolgd door het hoofdwerkwoord of het voltooid deelwoord. In bijzinnen kan de volgorde veranderen en eindigen de vormen vaak met het infinitief of participium. Hulpwerkwoorden spelen dus een cruciale rol bij de tijd- en stemregistratie in het Nederlands.