Chelaatvormers

Chelaatvormers zijn chemische verbindingen die metaalionen chelaatcomplexen vormen. Door binding via meerdere donoratomen aan één metaal kan een ringachtige structuur ontstaan, waardoor het metaal stabieler en beter oplosbaar wordt in oplossing. Dit proces wordt vaak gebruikt om metalen in oplossingen te sequestreren en te controleren.

Mechanismematig werken chelaatvormers als multidentate liganden: ze keren meerdere donorgroepen tegelijk naar een metaalion en vormen zo chelaten (ringen). Die kringstructuren voorkomen dat metalen reageren met andere verbindingen, beperken precipitatie en oxidative processen, en verbeteren de mobiliteit en beschikbaarheid van het metaal in uiteenlopende toepassingen.

Voorbeelden van chelaatvormers zijn onder andere synthetische stoffen zoals EDTA (ethyleendiaminetetraazijnzuur), DTPA (diethylenetriaminepentaazijnzuur), EGTA en EDDS, evenals natuurlijke zuren zoals citroenzuur en appelzuur die zwakkere vormen van chelaatvorming kunnen leveren. In de geneeskunde worden sommige chelaatvormers gebruikt bij chelatietherapie tegen zware metaalvergiftiging (bijv. EDTA) en bij bepaalde aandoeningen. In de industrie dienen chelaatvormers onder meer voor waterbehandeling, papier- en textielproductie en reinigingsmiddelen om metaalionen te binden en zo corrosie en onzuiverheden te beperken. In de landbouw helpen chelaatvormers micronutriënten zoals ijzer, zink en mangaan beter beschikbaar te maken voor planten.

Veiligheid en milieu: sommige chelaatvormers zijn persistent en kunnen metalen mobiliseren in bodem en water, wat milieu- en blootstellingsrisico’s kan vergroten. EDTA is bijvoorbeeld moeilijk af te breken; daarom wordt gezocht naar milieuvriendelijkere alternatieven en regulatoire maatregelen.