zinsfunctie

Zinsfunctie is de syntactische rol die een zinsdeel inneemt in een zin of zinscompositie. In de Nederlandse grammatica geeft de zinsfunctie aan wie wat doet of wat er gebeurt, en welke omstandigheden erbij horen. Zinsfuncties worden gerealiseerd door zinsdelen zoals het onderwerp, het gezegde, het lijdend voorwerp, het meewerkend voorwerp en bijwoordelijke bepalingen.

Het onderwerp geeft aan wie of wat de handeling verricht of ondergaat. Voorbeeld: Een student leest een boek. Hier is 'Een student' het onderwerp en 'leest' het gezegde; 'een boek' is het lijdend voorwerp.

Het lijdend voorwerp is wat de handeling ondergaat. Het meewerkend voorwerp geeft aan bij wie of voor wie de handeling bedoeld is. Voorbeeld: De docent geeft Maria een kaart. Het lijdend voorwerp is 'een kaart' en het meewerkend voorwerp is 'Maria'.

Bijwoordelijke bepalingen geven tijd, plaats, wijze of reden aan. Voorbeelden: Gisteren heeft hij in de bibliotheek stilletjes gelezen. Hier is 'Gisteren' een tijdsbepaling, 'in de bibliotheek' een plaatsbepaling, en 'stilletjes' een wijze.

Zinsfunctie kan veranderen bij passieve zinnen en in samengestelde zinnen met neven- en hoofdzinnen. In een passieve zin wijzigt vaak het onderwerp: Het boek wordt gelezen door de student. Hier is 'Het boek' het onderwerp en 'door de student' de bepaling van agent. In complexe zinnen bepalen zinsfuncties ook de syntactische relaties binnen de hoofd- en bijzinnen.

Zinsfunctie is een centraal begrip in grammatica en taalonderwijs. Het helpt bij het analyseren van zinstructuur en betekenis en bij het verklaren van hoe zinsdelen samenwerken.