zelfbewustheid

Zelfbewustheid is het vermogen om zichzelf waar te nemen en te beschouwen als het subject van ervaringen, gedachten en handelingen. Het omvat zowel het innerlijke bewustzijn van gevoelens en motivaties als het bewustzijn van hoe men verschijnt in de ogen van anderen. In de literatuur wordt vaak onderscheid gemaakt tussen privézelfbewustheid (bewustzijn van eigen gedachten en emoties) en publieke zelfbewustheid (bewustzijn van hoe men wordt waargenomen door anderen).

Ontwikkeling en concepten: Bij kinderen ontwikkelt zelfbewustheid zich geleidelijk: vroegste vormen van aandacht voor eigen handelingen; op circa 18-24 maanden kunnen kinderen zichzelf in een spiegel herkennen; op latere leeftijd ontwikkelen zij zelfbeeld en zelfconcept door taal, evaluaties van anderen en sociale ervaringen. Culturele en sociale context beïnvloeden wat men als 'zelf' beschouwt.

Relaties: Zelfbewustheid stoelt op concepten zoals zelfkennis, zelfbeeld en zelfregulatie; het gaat samen met metacognitie. Privé- en publieke vormen hebben verschillende functies: privézelfbewustheid helpt bij emoties en besluitvorming; publieke zelfbewustheid is verbonden met sociale normen en reputatie.

Filosofie en wetenschap: Filosofen zoals Descartes en Kant hebben nagegaan wat het betekent om een denkend subject te zijn; hedendaagse cognitieve psychologie onderzoekt zelfbewustzijn als metacognitieve capaciteit en onderscheidt het van automatische processen; neurowetenschap noemt vaak de default mode network als betrokken bij zelfgerelateerde verwerking.

Toepassingen en maatschappelijke betekenis: Zelfbewustheid is relevant voor mentale gezondheid, onderwijs en leiderschap; mindfulness en psychotherapie richten zich op het afstemmen op eigen toestanden; culturele variaties: in verschillende samenlevingen worden noties van het zelf anders geconstrueerd en uitgedrukt.