waardegevoelig

Waardegevoelig is een eigenschap van systemen, beleidsmaatregelen of ontwerpprocessen waarbij morele en sociale waarden expliciet worden meegenomen in alle fasen van ontwikkeling, implementatie en evaluatie. Het begrip impliceert dat technologie niet neutraal is en invloed uitoefent op zaken als privacy, autonomie, veiligheid en rechtsgelijkheid.

Het concept is geworteld in value-sensitive design (VSD), een benadering die oorspronkelijk is ontwikkeld door Batya Friedman en collega’s. In de Nederlandse context wordt ook gesproken van waardegevoelig ontwerp. Het uitgangspunt is dat technologie en ontwerp cruciale beslissingskaders vormen die maatschappelijke normen en belangen raken.

Een waardegevoegde aanpak vereist betrokkenheid van verschillende stakeholders (directe gebruikers, indirect beïnvloede personen, organisaties en maatschappelijke actoren) en een zorgvuldige analyse van welke waarden relevant zijn en hoe deze met elkaar in botsing kunnen komen. De methode omvat doorgaans een empirische contextverkenning, normative analyse van relevante waarden en een technisch ontwerptraject waarin keuzes worden gemaakt die specifieke waarden beschermen of bevorderen.

Toepassingen bevinden zich onder meer in privacy-by-design, toegankelijke gebruikersinterfaces, preventie van discriminatie en transparante besluitvorming in AI-systemen. Waardegevoelig ontwerp vindt toepassing in de ICT, de publieke sector en bij de ontwikkeling van autonome systemen.

Kritiekpunten betreffen de vertaling van abstracte waarden naar concrete ontwerpeisen, de mogelijke trade-offs tussen waarden en de uitdaging om waarden actueel te houden bij snelle technologische ontwikkelingen. Zie ook: value-sensitive design, privacy-by-design, ethiek in technologie.