waakzaam

Waakzaam is een Nederlands bijvoeglijk naamwoord dat aangeeft dat iemand of iets oplettend is en alert op mogelijke gevaren, afwijkingen of verdachte omstandigheden. Het verwijst naar een toestand van voortdurende waakzaamheid en het vermogen om snel te reageren wanneer signalen zich voordoen. In dagelijkse taal kan het verwijzen naar personen zoals beveiligers of burgers die extra opletten, maar ook naar systemen of procedures die gericht zijn op toezicht.

Etymologie en vorm: het woord is afgeleid van waak, wat waakzaamheid of het oog houden op iets betekent, met de achtervoeging -zaam die een eigenschap aanduidt ('kenmerk van'). Zo heeft waakzaam letterlijk de betekenis 'de eigenschap van waakzaamheid hebben'.

Gebruik en nuance: waakzaam wordt vaak gekozen in veiligheids- en dreigingscontexten, maar ook in alledaagse situaties om aan te geven dat iemand niet onverschillig is. Synoniemen zijn onder meer oplettend en alert; waakzaam benadrukt doorgaans een voortdurende paraatheid in plaats van een eenmalige alertheid. Tegenstellingen zijn onwaakzaam of onoplettend.

Naamwoord: waakzaamheid is de bijbehorende vorm; het verwijst naar de toestand van voortdurend opletten. Voorbeelden: tijdens de evaluatie werd verhoogde waakzaamheid gevorderd.

Vertaling: in het Engels wordt waakzaam meestal vertaald als watchful, vigilant of alert. De nuance is dat waakzaamheid de lange termijn staat benadrukt, terwijl 'alert' een momentane gesteldheid kan aanduiden.