varnasysteem

Het varnasysteem is een traditionele Indiase sociale indeling die in de oudste vedateksten is vastgelegd. Het verdeelt de samenleving in vier varnas op basis van beroep: Brahmins (priesters en geleerden), Kshatriyas (ridders en bestuurders), Vaishyas (handelaren, boeren en ambachtslieden) en Shudras (dienstverleners en arbeidskrachten). De term varna betekent Sanskriet voor 'kleur' of 'klasse'. In de mythe van de Purusha Sukta uit de Veda wordt bovendien gezegd dat deze vier varnas uit het lichaam van een oeroude schepsel voortkomen.

In de Vedische periode ontstond dit model als functionele indeling. Het verschafte een orde, maar in de praktijk ontwikkelden zich talloze jati's, subgroepen die vaak waren gekoppeld aan streek en beroep. Varna verwijst naar een brede classificatie; jati's zijn meer specifieke netwerken. Mobiliteit tussen varnas was historisch variabel en werd in verschillende tijden anders beoordeeld.

Met de tijd werd de praktijk van het systeem door verschillende krachten beïnvloed en vaak als rigide hiërarchie opgevat. Reformatiebewegingen en religies zoals het boeddhisme en jaïnisme stelden sociale ongelijkheid aan de orde. In de moderne Indiase grondwet is discriminatie op grond van caste verboden; artikel 17 maakt 'untouchability' onwettig en de categorieën Scheduled Castes en Scheduled Tribes worden erkend, met reserveringen in onderwijs en openbaar ambt (artikelen 15 en 16).

Vandaag de dag is het concept varna in stedelijke gebieden minder centraal, maar caste-identiteit blijft aanwezig in sommige regio's. Opleiding en economische verandering hebben mobiliteit vergroot, terwijl in sommige rurale gemeenschappen varna- en jati-identiteiten nog steeds invloed hebben op relaties, rituelen en kansen.