uitdrukkingcalques

Uitdrukkingcalques zijn een type leenvertaling waarbij een uitdrukking in een doeltaal wordt gevormd door de delen van een uitdrukking uit een brontaal letterlijk te vertalen. Dit kenmerk onderscheidt ze van individuele leenwoorden en van vrije vertalingen van zinnen: een calque houdt vaak de structuur, metaforiek en idiomatische betekenis van de brontaal vasthoudend.

Tijdens taalcontact ontstaan verschillende vormen van uitdrukkingcalques. Mechanismen omvatten woord-voor-woord vertalingen van hele idiomatische frasies, semantische calques waarbij de betekenis van afzonderlijke woorden behouden blijft maar in een andere idiomatische vorm terechtkomt, en constructiecalques die grammaticale patronen kopiëren. Sommige calques worden uiteindelijk als natuurlijk en ingeburgerd beschouwd, andere klakken als relatief artificieel en vreemd aan de doelgroep.

Veelgenoemde voorbeelden worden door taalkundigen genoemd als illustraties van uitdrukkingcalques. In het Nederlands wordt bijvoorbeeld gesproken van “grijs gebied” als vertaling van het Engelse “gray area,” en van “een spade een spade noemen” als vertaling van “to call a spade a spade.” Zulke uitdrukkingen laten zien hoe talen elkaar kunnen beïnvloeden en welke metaforische geneigdheid overgaat van taal op taal.

Impact en status variëren: calques ontstaan vaak in perioden van intens taalcontact via handel, media of vertaalcultuur en kunnen op den duur gemeengoed worden. Ze dragen bij aan taalverrijking, maar kunnen ook kritiek opleveren wanneer ze als te vreemd of overgeaccentueerd worden ervaren. Zie ook: calque, leenwoord, vertaling.