staatsgrepen

Staatsgreep is een plotse, illegale machtsovername van de staat, waarbij een groep of leider de bestaande regering afzet en meestal de grondwet overschrijdt. Het Franse begrip coup d'état wordt in het Nederlands vaak vertaald als staatsgreep.

Kenmerken zijn onder meer dat de daad doorgaans wordt uitgevoerd door militaire eenheden of politieke elites, buiten de reguliere constitutionele procedures om, met het doel controle te krijgen over de staat en het huidige bewind te beëindigen. Een staatsgreep gaat vaak gepaard met geweld of dreiging en zoekt meestal een snel, kritisch impuls naar machtswijziging.

Het begrip wordt doorgaans retrospectief gebruikt: een gebeurtenis wordt een staatsgreep genoemd wanneer er sprake is van illegale machtsverwerving buiten het constitutionele pad. Juridisch wordt een staatsgreep in de meeste staten ongrondwettelijk beschouwd en kan zij strafrechtelijke of politieke sancties tot gevolg hebben; democratische systemen proberen via grondwetten en checks and balances zo’n overname te voorkomen.

Effecten van staatsgrepen zijn onder meer politieke instabiliteit, veranderde beleidslijnen en economische onzekerheid. Een staatsgreep kan leiden tot korte of lange termijn veranderingen in het bestuur, afhankelijk van de nasleep en de mate van legitiem herstel van constitutionele orde.

Verschil met een pogings tot staatsgreep ligt in het succes; een mislukte poging houdt doorgaans geen blijvende machtsovername in, terwijl geslaagde staatsgrepen de staatsleiding en het beleid aanzienlijk kunnen veranderen. Historisch hebben staatsgrepen wereldwijd in verschillende perioden en regio’s plaatsgevonden; bekende voorbeelden zijn onder meer Chili in 1973, Turkije in 1960 en 1980, en Egypte in 1952. In diverse talen blijven de termen variëren, maar de kern is een illegale, plotselinge machtsovername buiten het democratische pad.