spraaksituatie

Spraaksituatie is de set van omstandigheden waaronder gesproken communicatie plaatsvindt. Het omvat wie er spreekt en wie er luistert, waar en wanneer het gesprek plaatsvindt, het doel van de communicatie en de vormgeving van de taal die wordt gekozen. In de sociolinguïstiek wordt spraaksituatie gebruikt om te begrijpen waarom mensen bepaalde talen of varianten gebruiken en hoe de communicatie vorm krijgt in verschillende contexten.

Belangrijke componenten zijn: deelnemers (gesprekspartner, toehoorders), setting (locatie, formaliteit, lawaai), doel (informeren, overtuigen, instrueren), onderwerp en genre (gesprek, les, interview), modaliteit en kanaal (mondeling, digitaal), taalkeuze (taal, dialect, varianten) en register (formeel/informeel/technisch).

Spraaksituatie wordt mede bepaald door sociale factoren zoals macht, nabijheid, hoffelijkheid en normen. Door de spraaksituatie af te stemmen (register- of stijlverschillen) kan iemand zijn taalgebruik aanpassen aan de luisteraar, setting en doel. Dit verschijnsel wordt vaak beschreven als situationele taalkeuze en is verwant aan code-switching en luistergerichte afstemming.

Toepassingen van het begrip omvatten onderzoek naar taalkeuze, taalbeleid, onderwijs en meertalige interactie. Voorbeelden variëren van een docent die standaardtaal gebruikt in een college tot vrienden die informeel dialect spreken, of een tweetalige spreker die tussen talen wisselt afhankelijk van de gesprekspartner. Het begrip helpt bij het analyseren van hoe taal werkt in alledaagse en institutionele situaties.