schrikreacties

Schrikreacties, ook wel startlereacties genoemd, zijn snelle, automatische fysiologische en gedragsmatige reacties op onverwachte of bedreigende stimuli. Ze functioneren als onmiddellijk waarschuwingssysteem en kunnen bestaan uit oogknipperreflex, korte lichaamsschommelingen, spierspanning en verhoogde alertheid. De klassieke vorm is de acoustische startlereflex (ASR), die wordt opgewekt door plotselinge geluiden en meestal gepaard gaat met een snelle knipperreflex en toegenomen spierspanning.

Mechanismen en bemiddeling: de verwerking van een plotselinge stimulus vindt plaats via auditieve paden naar de hersenstam, met modulatie door de amygdala en andere limbische en reticulaire structuren. Autonome veranderingen, zoals een snellere hartslag, verhoogde galvanische huidrespons en ademhalingsaanpassingen, kunnen volgen. De responstijd is zeer kort, doorgaans rond de honderd milliseconden, en de respons kan worden beïnvloed door aandacht, context, arousal en eerdere ervaringen.

Varianten en modulatie: naast geluidsgerelateerde startle bestaan ook visuele en tactiele startlereacties. Habituatie, oftewel gewenning bij herhaalde blootstelling, verkleint de respons. Pre-pulse inhibitie (PPI) is een modulatie waarbij een zwakkere voorafgaande stimulus de latere startle vermindert; dit mechanisme wordt veel onderzocht in de neuropsychologie en psychiatrie, bijvoorbeeld bij schizofrenie.

Meting en toepassingen: startlereacties worden vaak onderzocht met electromyografie van de orbicularis oculi-spier en met andere fysiologische maatstaven. Praktisch belang ligt in basiswetenschappelijk onderzoek naar angst, aandacht en sensorische verwerking, en in klinische contexten als objectieve maatstabellen voor aandoeningen zoals angststoornissen, PTSD en schizofrenie.