samentrekken

Samentrekken is een Nederlands woord met meerdere betekenissen die alle te maken hebben met het samenbrengen of verkorten van iets. In de taalkunde verwijst het naar het ontstaan van één woord of klankvorm uit twee opeenvolgende woorden door verkorting of elisie. In de biologie en geneeskunde betekent samentrekken het proces waarbij spiervezels korter en dichter bij elkaar komen, waardoor beweging of kracht ontstaat. De etymologie ligt in samen- (‘tezamen’) en trekken.

Taalkundig gezien houdt samentrekking in dat twee woorden tot één vorm worden samengevoegd, vaak door het verdwijnen van klanken of door klitische verschuivingen. Dit gebeurt vooral in informeel spraakgebruik of in vaste uitdrukkingen. Voorbeelden zijn de verkorte vorm 't voor het is (uitspraak en soms schriftelijke weergave) en de informele afkorting 'k voor ik. Samentrekkingen beïnvloeden uitspraak en spelling en worden bestudeerd binnen morfologie en fonetiek.

Fysiologisch gezien is samentrekken het proces waarbij spiervezels onder invloed van zenuwprikkels samentrekken, wat leidt tot verkorting van de spier en beweging. Op moleculair niveau glijden actine- en myosinemoleculen langs elkaar, aangedreven door ATP. Calcium speelt een sleutelrol bij het starten van de contractie. Spiercontracties variëren in kracht en duur en worden gereguleerd door het zenuwstelsel en door trainingsbelasting; ongewenste of aanhoudende contracties kunnen krampen of spasticiteit veroorzaken.

Het begrip kan ook figuurlijk worden gebruikt om het dichter of steviger worden van een verbinding of toestand aan te geven. Zie ook verwante concepten zoals contractie, elisie en spanning.