republieken

Republiek, meervoud republieken, is een staatsvorm waarin het hoofd van staat geen erfelijk monarch is. In een republiek ligt de politieke macht doorgaans bij gekozen vertegenwoordigers en een regering die verantwoording verschuldigd is aan het volk of aan een parlement. Grondwetten en constituties bepalen meestal de bevoegdheden van de machten, de grondrechten en de procedures voor verkiezingen. Een belangrijk kenmerk is de afwezigheid van erfopvolging als legitimatie voor het hoogste ambt, al bestaan er varianten met gekozen of indirect gekozen staatshoofden.

Historisch gezien ontwikkelden republieken zich op verschillende momenten en plaatsen. In Europa groeiden stedelijke en nationaal georganiseerde republieken in de oudheid en vervolgens tijdens de renaissance en de vroege moderne perioden. Een bekend voorbeeld is de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1588-1795). In de moderne tijd bestaan republieken wereldwijd, met varianten zoals presidentieel systeem en parlementaire republieken, en met verschillen in federalisme en centralisatie. In een presidentieel systeem wordt de uitvoerende macht meestal direct of indirect door het volk gekozen, terwijl in parlementaire republieken de regering voortkomt uit de volksvertegenwoordiging.

Vandaag de dag bestaan republieken wereldwijd. Voorbeelden zijn de Verenigde Staten (presidentieel systeem), Frankrijk (semi-presidentiële republiek) en India (parlementaire republiek), Duitsland en Italië (constitutionele parlementaire republieken). Nederland is geen republiek maar een constitutionele monarchie. Republieken variëren in bevoegdheden en indeling, met diverse combinaties van presidentiële en parlementaire verhoudingen, en met verschillen in federale versus unitary systemen en in hoe de verkiezing van het hoofd van staat en de regering verloopt.