preprintdiensten

Preprintdiensten zijn online platforms die wetenschappelijke manuscripten beschikbaar maken voordat ze zijn doorgewinterd door vak- of wetenschappelijke peer review. Ze dienen vooral om onderzoeksresultaten snel te verspreiden en feedback uit de community te verzamelen. Een preprint blijft doorgaans leesbaar en citeerbaar, maar heeft geen officiële status als definitieve publicatie.

Werking en kenmerken: auteurs dienen hun manuscript in bij een preprintdienst en kiezen vaak een licentie voor open toegang. De dienst voert doorgaans een basiscontroles uit, zoals naleving van beleid en plagiaatrisico's, maar er vindt geen volwaardige wetenschappelijke beoordeling plaats. Revisions kunnen achteraf worden geüpload, waardoor nieuwe versies ontstaan en oudere versies nog steeds beschikbaar blijven. Preprints krijgen meestal een DOI of andere persistente identifier en zijn doorzoekbaar via zoekmachines en indexeringsdiensten.

Disciplines en voorbeelden: preprintdiensten bestrijken diverse vakgebieden. Bekende platforms zijn arXiv (fysica, wiskunde, informatica), bioRxiv en medRxiv (biologie en geneeskunde), PsyArXiv (psychologie), en OSF Preprints die breder opereert. Er bestaan ook gespecialiseerde platforms zoals EngrXiv voor techniek en engineering. Samen vormen zij een wereldwijd ecosysteem voor open wetenschappelijke communicatie.

Relatie tot publicatie en impact: preprints zijn niet gepeer-reviewed en dienen niet als definitieve bevindingen. Veel tijdschriften staan preprints toe, maar beleid kan per uitgave verschillen. De preprint-economie verhoogt zichtbaarheid en snelheid van disseminatie, maar kan ook leiden tot misinterpretatie of media-vertalingen buiten de wetenschappelijke context.

Historisch kader: preprintdiensten ontstonden als onderdeel van de open science-beweging en hebben de transparantie en toegankelijkheid van onderzoek versterkt. Ze blijven een belangrijk instrument voor snelle kennisdeling naast de traditionele publisering.