placeboeffecten

Placebo-effecten verwijzen naar de waargenomen verbetering van symptomen of aandoeningen die niet te maken hebben met de farmacologische werking van een geneesmiddel, maar met de verwachting van behandeling, de context van zorg en leer- of conditioneringseffecten. Ze treden op bij inert middelen zoals suikerpillen of bij sham-procedures en kunnen diverse gezondheidsuitkomsten beïnvloeden, vooral pijn, vermoeidheid en stemming.

De onderliggende mechanismen zijn multifactorieel. Verwachting (expectancy) en conditionering kunnen de afgifte van endogene opioïden en andere neurotransmitters in belonings- en pijnnetwerken stimuleren. In het brein beïnvloeden deze processen sensorische perceptie, emotie en cognitieve evaluatie van symptomen. Ook medische communicatie, behandelplaats en geloof in de behandeling versterken dit effect. Openbaar making van placebo’s kan dit versterken of juist neutraliseren, afhankelijk van de context.

Placebo-effecten spelen een belangrijke rol in klinische onderzoeken en klinische praktijk. In gerandomiseerde, placebogecontroleerde trials dienen placebo’s als controlemiddel om het netto effect van een behandeling te schatten. In de dagelijkse zorg kunnen placebo-effecten symptomen verlichten zonder actieve medicatie, maar ze zijn geen vervanging voor bewezen therapieën. Nocebo-effecten, waarbij negatieve verwachtingen bijwerkingen veroorzaken, tonen het belang van zorgvuldige communicatie.

Factoren die placebo-effecten beïnvloeden zijn onder meer de arts-patiëntrelatie, de informatie die gegeven wordt, de geloofwaardigheid van de behandeling en eerdere ervaringen. Ethiek speelt een rol bij het al dan niet deceptioneren van patiënten; open-label placebo’s worden onderzocht als ethisch acceptabele optie.