participievormen

Participievormen is een term uit de grammatica die verwijst naar de vormen die van werkwoorden zijn afgeleid en die als bijvoeglijk naamwoord of als verwijswoord kunnen dienen, en in sommige talen ook als werkwoordsvormen met tijd of aspect functioneren. In het Nederlands onderscheiden we twee hoofdsoorten participievormen: het onvoltooid deelwoord en het voltooid deelwoord.

Het onvoltooid deelwoord, ook wel tegenwoordige of hedendaagse deelwoord genoemd, wordt gevormd door de stam van het werkwoord te vullen met -end of -ende (bijvoorbeeld lopen → lopend, lezen → lezend, zingen → zingend). Het deelwoord fungeert vooral als bijvoeglijk naamwoord of bijwoordelijk modifier: “een lopende hond”, “de lezende leerling”. Het kan ook in perifratische constructies voorkomen met “aan het + infinitief” om een lopende handeling uit te drukken: “zij is aan het lezen”.

Het voltooid deelwoord wordt gevormd met het voorvoegsel ge- plus de stam, met de eindletter -t of -d afhankelijk van de klank van de stam, en kent onregelmatigheden bij sterke werkwoorden (gegeten, geschreven, geweest). Het voltooid deelwoord wordt gebruikt om de voltooide tijd te vormen met hebben of zijn (ik heb gewerkt, zij is gegaan). Daarnaast kan het voltooid deelwoord als bijvoeglijk naamwoord functioneren: “een gebroken raam”, “een gesloten deur”. Scheidbare werkwoorden vormen hun deelwoord vaak met de prefix die meegaat in de voltooide tijd (opstaan → opgestaan, uitzoeken → uitgezocht).

Samenvattend omvatten participievormen de onvoltooid deelwoord en het voltooid deelwoord, met verschillende toepassingen in tijd, aspect en descriptieve functies.