ongrijpbare

Ongrijpbare is een bijvoeglijk naamwoord in het Nederlands dat gebruikt wordt om iets te beschrijven dat moeilijk te bevatten, te begrijpen of te grijpen is. Het kan verwijzen naar abstracte concepten, gevoelens of verschijnselen die voor mensen lastig vast te leggen of te definiëren zijn. In het algemeen duidt het op een gebrek aan duidelijke houvast of tastbare greep.

Etymologie en betekenis. Het woord is samengesteld uit het voorvoegsel on- (ontkennend) en grijpen, met de eigenschap -baar die aanduidt dat iets mogelijk is om te grijpen of te begrijpen. De basisvorm is ong rijpbaar; in de geschreven vorm is de associatie met grijpen duidelijk terug te voeren op de beeldspraak van vasthouden of begrijpen.

Morfo-syntaxis. Ongrijpbaar is de basisvorm. In die vorm rijmt het bijvoeglijk naamwoord vaak met een zelfstandig naamwoord in een onbepaalde zin: een ongrijpbaar fenomeen. Als de zinsverband het bepaald maakt of als het meervoud betreft, verandert de vorm meestal naar ongrijpbare: de ongrijpbare waarheid, ongrijpbare regels, ongrijpbare verschijnselen. In die gevallen krijgt het de -e eind, terwijl het bij een onbepaalde enkelvoudige combinatie zonder bepaald lidwoord vaak zonder -e blijft (een ongrijpbaar fenomeen).

Synoniemen en nuance. Verwante termen zijn onder andere ongrijpbaar, moeilijk te bevatten en intuïtief intiem. Ongrijpbaar heeft een nuance van afstand of ongrijpbaarheid die verder gaat dan puur moeilijk begrip; het impliceert vaak iets wat niet snel of zonder moeite te vatten is.

Naar woordvorming. De gezamenlijke afleiding is ong rijpbaarheid, wat kan functioneren als zelfstandig gebruikt concept: ongrijpbaarheid. Zie ook: intangible (Engels), ungreifbar (Duits).

Zie ook: intuïtief begrip, abstractie, ongrijpbaarheid.