oktanten

Oktanten is de verzamelnaam voor twee verwante betekenissen. In de meetkunde is een octant één van de acht delen waarin de driedimensionale ruimte wordt verdeeld door de drie coördinaatvlakken. Elk octant wordt bepaald door het teken van de coördinaten (x, y, z). Het eerste octant bestaat uit alle punten met x > 0, y > 0 en z > 0; de overige octanten ontstaan uit de verschillende sign-combinaties. In ruimtelijke meetkunde wordt de term ook gebruikt voor de delen van een bol die door deze vlakken worden afgebakend.

In de navigatie verwijst oktant naar een historisch hoeksinstrument dat werd gebruikt voor het meten van hoeken tussen hemellichamen en de horizon. Het instrument heeft een schaal van een achtste cirkel (45 graden) en maakt gebruik van spiegels en een telescoop om hoeken tot 90 graden te meten. Door reflectie kan men de hoek tussen de lijn van zicht op een hemellichaam en de horizon aflezen. De oktant werd vooral in de 18e eeuw gebruikt en in de loop der tijd vervangen door de sextant, dat grotere nauwkeurigheid en gebruiksgemak biedt.

Etymologie en gebruik: de naam is afgeleid van de eigenschap dat de basismaat één achtste van een cirkel beslaat. Naast de navigatie-interpretatie verwijst de term in de wiskunde naar acht gelijke delen van de ruimte die ontstaan door de drie coördinaatvlakken. In het dagelijks taalgebruik wordt meestal gesproken van oktanten of oktant (mv. oktanten).

Zie ook: quadrant, sextant, navigatie, sferische geometrie.