manipulatievariabele

Een manipulatievariabele is een variabele die door de onderzoeker doelbewust wordt gewijzigd of gemanipuleerd om het effect op een afhankelijke variabele te bestuderen. Ze bepaalt de verschillende behandel- of condities waaraan deelnemers worden blootgesteld en vormt zo het hart van veel experimentele ontwerpen.

In een puur experimentele aanpak komt de manipulatievariabele overeen met de onafhankelijke variabele, maar de nadruk ligt op de poging om causale relaties vast te leggen. Door randomisatie van deelnemers naar verschillende niveaus van de manipulatie wordt geprobeerd verstorende factoren gelijk te trekken, waardoor verschillen in de uitkomst beter aan de manipulatie kunnen worden toegeschreven.

Manipulatie verschilt van passieve waarneming in observationele studies, waar onderzoekers geen variabele actief controleren. Daar kunnen confounding factoren de relatie tussen variabele en uitkomst vertekend maken. Bij experimentele ontwerpen wordt vaak ook een controlegroep gebruikt en kunnen manipulatiechecks plaatsvinden om te bevestigen dat de deelnemers de beoogde condities ervaren.

Statistisch wordt de manipulatievariabele meestal behandeld als een factor met twee of meer niveaus. Analytisch kan men de belangrijkste en interactie-effecten bekijken met bijvoorbeeld ANOVA of regressiemodellen. Ethische overwegingen, haalbaarheid en pilottesten zijn relevante factoren bij het ontwerpen en implementeren van manipulatievariabelen.

In toepassingen variëren manipulatievariabelen van klinische behandelingen en educatieve interventies tot gedrags- of stimuli-manipulaties in psychologisch en sociaal-wetenschappelijk onderzoek.