jurisdictie

Jurisdictie is de bevoegdheid van een rechterlijk orgaan om rechtsgeschillen te behandelen en rechtsregels toe te passen. Zij bepaalt wie beslist en waar een zaak wordt behandeld. Jurisdictie kan op verschillende manieren worden ingedeeld en kan per rechtsstelsel verschillen, maar kent vaak enkele gemeenschappelijke dimensies.

Ratione materiae (subject-maat) verwijst naar het type zaak waarvoor een rechtbank bevoegd is, zoals civielrechtelijke, strafrechtelijke of administratieve zaken. Ratione loci (territoriale bevoegdheid) gaat over de geografische grenzen waar de rechterlijke macht kan gelden, bijvoorbeeld het land, de regio of een wolk van territoriale bevoegdheid. Ratione personae (betrokken personen) betreft wie onder de jurisdictie valt, bijvoorbeeld burgers van een staat, vreemdelingen of rechtspersonen zoals bedrijven. Daarnaast kan hiërarchische jurisdictie aangeven welk hoger rechtscollege de uitspraken van een lagere rechtbank mag onderwerpen aan herziening.

Exclusieve jurisdictie houdt in dat slechts één specifieke rechtbank bevoegd is om een bepaalde zaak te behandelen, terwijl gedeelde of verdeling van jurisdictie inhoudt dat meerdere rechtbanken bevoegd kunnen zijn of dat daarvoor regels bestaan om te beslissen welke rechtbank het eerst moet fungeren. In internationaal rechtsverband spelen ook regels over conflicterende jurisdictie en de erkenning en uitvoering van buitenlandse vonnissen een rol, bijvoorbeeld via verdragen of EU-regelingen zoals de Brusselse regels.

Jurisdictie is dus de basis voor grievance- en vonnisprocedures: het bepaalt wie beslist, in welke rechtsorde en onder welke voorwaarden een rechterlijke beslissing kan worden afgedwongen. Het biedt stabiliteit in de rechtsgang en vormt de brug tussen nationale soevereiniteit en internationale rechtsverhoudingen.