essentialisme

Essentialisme is de filosofische opvatting dat objecten, soorten en verschijnselen een onveranderlijke kern, de essentie, bezitten die hun identiteit en eigenschappen bepaalt. De essentie onderscheidt wat iets is van wat het toevallig is en maakt duidelijk waarom bepaalde kenmerken inherent zijn. De term gaat terug op de klassieke filosofie, met name bij Aristoteles, die een onderscheid maakte tussen essentie en accidentele kenmerken en stelde dat de essentie van een ding zijn ware aard bepaalt.

Historisch worden onderscheiden: metafysiek essentialisme (het bestaan van onveranderlijke essences voor objecten of soorten) en epistemisch essentialisme (de opvatting dat onze kennis vaste, noodzakelijke kenmerken blootlegt). In de biologie werd essentialisme lange tijd gehuldigd: soorten werden gezien als vaste entiteiten met een definieerbare essentie. De evolutietheorie van Darwin en hedendaagse populatietheorieën hebben deze visie ondermijnd door variatie en verandering centraal te stellen.

In de sociale wetenschappen verwijst sociaal essentialisme naar de opvatting dat sociale categorieën zoals ras, geslacht of etniciteit inherente en duidelijke eigenschappen hebben. Het kan leiden tot stereotypering en discriminatie en wordt in hedendaags debat bekritiseerd, bijvoorbeeld bij discussies over identiteit en beleid.

Kritiek en hedendaags gebruik: veel denkers menen dat essentialisme te simplistisch is en variatie en historisch veranderlijkheid negeert. Constructivistische en postmoderne benaderingen benadrukken dat categorieën sociaal geconstrueerd zijn en afhankelijk van context. Het label essentialisme wordt daarom vaak gebruikt om opvattingen over natuurlijkheid en identiteit te bekritiseren.