enoleren

Enoleren, ook wel enolisatie genoemd, is het chemische proces waarbij carbonylverbindingen zoals aldehyden en ketonen worden omgezet naar een enol of naar een enolaat. In basische omstandigheden ontstaat een enolaat door deprotonatie van de alfa-waterstof naast de carbonylgroep; de resulterende enolaat is een resonant gestructureerde anion met lading die kan verschuiven tussen het koolstof- en het zuurstofatoom. In zure media kan een carbonylverbinding naar het enol trekken via tautomerisatie, waarbij het enol als tussenstap kort aanwezig kan zijn voordat de reactie voortgaat. Het enolaat is een krachtige nucleofiel reagent en vormt zich doorgaans onder condities die de alfa-hydrogen voldoende beschikbaar maken.

Formen en mechanismen

Een enolaat ontstaat doordat de alfa-hol wordt verwijderd door een sterke base, waarna de negatief geladen lading delokaliseert tussen het koolstof en zuurstof. Het enol daarentegen is een neutrale tautomer van het carbonyl; het enolaat is vaak de relevantere belang voor reacties op koolstof vanwege de nucleofiele alfa-positie. De enol-/enolaatvorming is doorgaans evenwichtige proces en kan worden gestuurd door de reagentia, oplosmiddel en temperatuur.

Toepassingen en reactiviteit

Enolaten fungeren als nucleofielen op de alfa-positie en worden gebruikt om C-C bindingen te vormen via alkylatie, acylering of condensatiereacties zoals de aldol- en Claisen-condensaties. Silyl enol ethers zijn afgeleide enoleren die als beschermende groepen of als tussenstappen in verdere syntheses dienen. De keuze tussen kinetische en thermodynamische enolaatvorming hangt af van het type base en de omstandigheden: bulky, niet-nucleofiele basen bij lage temperatuur leveren vaak de kinetische enolaat, terwijl bij hogere temperatuur de thermodynamische enolaat domineert.

Samengevat is enoleren een fundamenteel concept in organische chemie, centraal voor het vormen van alfa-koolstofkoppelingsreacties en het in kaart brengen van reactiviteit rondom carbonylgroepen.