ditransitief

Ditransitief is een term uit de taalkunde voor werkwoorden die twee objectargumenten kunnen nemen: meestal een lijdend voorwerp en een meewerkend voorwerp. Het lijdend voorwerp is het ding waarop de handeling gericht is of dat wordt overgedragen, terwijl het meewerkend voorwerp de ontvanger, begunstigde of ervarende partij van de handeling aangeeft. In veel talen, waaronder het Nederlands, wordt dit onderscheid teruggevonden in de zinsbouw.

In de Nederlandse grammatica komen ditransitieve werkwoorden in twee hoofdconstructies voor. De dubbele objectconstructie plaatst beide objecten achter het werkwoord: ‘Jan geeft Maria een cadeau’ (letterlijk: Jan geeft Maria een cadeau). Het indirecte object kan ook als een voorwerpsloze dative worden uitgedrukt met een voorzetsel: ‘Jan geeft een cadeau aan Maria.’ Hier is het directe object ‘een cadeau’ en het recipient wordt aangegeven met ‘aan’.

Veelvoorkomende ditransitieve werkwoorden zijn geven, sturen, vertellen, laten zien en beloven. Ze koppelen meestal iets aan iemand anders of brengen informatie over aan iemand. Niet elk werkwoord is ditransitief; sommige kunnen slechts één object dragen, en andere kunnen in meer complexe constructies meerdere complementen hebben. De exacte woordvolgorde of kastrekking kan per taal verschillen.

Vanwege hun twee-argumentstructuur worden ditransitieve werkwoorden gebruikt om triadische relaties uit te drukken en vormen ze een centraal onderwerp in de syntaxis en betekenisleer. In het Nederlands wordt het indirecte object vaak aangeduid met de term meewerkend voorwerp en komt het meestal tot uitdrukking als een pronomen of in een uitdrukking met een voorzetsel als ‘aan’ of ‘voor’.