betekenisleer

Betekenisleer, in de linguïstiek ook wel semantiek genoemd, is het vakgebied dat zich bezighoudt met de betekenis van woorden, zinsdelen en zinnen en met hoe die betekenis tot stand komt en wordt doorgegeven in taal. Het onderzoekt wat zinnen betekenen, hoe context de interpretatie beïnvloedt en hoe betekenissen veranderen door gebruik en tijd. Binnen de betekenisleer onderscheiden onderzoekers onder meer lexicale betekenis, zinsbetekenis en de relatie tot pragmatiek.

Belangrijke concepten zijn onder meer de relatie tussen sense en referentie (de Fregeaanse notie), en semantische relaties zoals synoniemie, antoniemie en polysemie. Daarnaast komen hyponomie, hyperonomie en meronymie aan bod, evenals metaforische en impliciete betekenissen. Een centrale kwestie is hoe de betekenis van zinsdelen volgens de compositionaliteitsregel wordt opgebouwd uit de onderdelen en de manier waarop zij zijn gecombineerd. Ook wordt bestudeerd hoe context en taalgebruik de interpretatie kunnen veranderen.

Theoretische benaderingen variëren van formele tot cognitieve benaderingen. Formele semantiek probeert betekenis streng te beschrijven met logica en modellen, zoals truth-conditional semantics en model-theoretic semantics, vaak geïnspireerd door Montague grammar. Cognitieve semantiek benadrukt daarentegen mentale concepten en conceptuele metaforen. Diachrone semantiek onderzoekt hoe betekenissen veranderen over tijd en tussen talen, en hoe sociokulturele factoren die veranderingen sturen.

Toepassingen en methoden omvatten lexicografie, corpuslinguïstiek en natural language processing. Betekenisleer levert modellen voor automatische woordbetekenis, woord-sense disambiguatie en semantische verwerking, en heeft toepassingen in vertaling, taalverwerving, onderwijs en onderzoek naar taalverandering.