copyrightrechten

Copyrightrechten, vaak aangeduid met auteursrechten, zijn de juridische rechten die makers beschermen voor originele werken zoals literaire en artistieke creaties, muziek, software, films en foto's. Ze regelen wie het werk mag kopiëren, verspreiden, publiek vertonen of afgeleide werken mag maken. In de meeste rechtsgebieden ontstaan deze rechten automatisch bij de creatie en fixatie van het werk en vereisen geen registratie, al kan registratie de handhaving vergemakkelijken.

De rechten omvatten doorgaans exclusieve toestemming om het werk te reproduceren, te verspreiden, publiek uit te voeren of weer te geven en om afgeleide werken te maken. Ook bestaan morele rechten, zoals het recht op erkenning van de maker en het recht op bescherming van de integriteit van het werk, die in sommige jurisdicties los van de economische rechten blijven bestaan.

De duur van copyrightrechten varieert per jurisdictie, maar in veel systemen geldt: de maker (of rechthebbende) plus ongeveer 70 jaar na diens dood. Bij anonieme of pseudonieme werken, of werken met meerdere auteurs, kan de duur anders worden berekend. Na afloop komt het werk in het publieke domein en kan het vrij worden gebruikt.

Er bestaan beperkingen en uitzonderingen op de rechten, bedoeld om onderwijs, onderzoek, citaatrecht en kritisch commentaar mogelijk te maken. Voorbeelden zijn redelijke gebruiksregels, toestemming nodig voor commerciële exploitatie en privé‑kopieën onder wettelijke raamwerken. Deze uitzonderingen verschillen per land en jurisdictie.

Internationaal worden copyrightrechten geharmoniseerd via verdragen zoals de Berner Conventie, TRIPS en de WIPO‑overeenkomsten. Die verdragen zorgen voor een basisniveau van bescherming in lidstaten en vergemakkelijken grensoverschrijdende handhaving. Overtredingen worden doorgaans civielrechtelijk en soms strafrechtelijk vervolgd, met mogelijke schadevergoeding en inbeslagname van kopieën.

Een werk beschermt geen ideeën, feiten of werksystemen; de specifieke uitwerking, bewoording en presentatie vallen wel onder bescherming. Rechten kunnen via licenties worden verleend, waaronder open licenties zoals Creative Commons, die bepaalde gebruiksrechten toestaan onder voorwaarden zoals naamsvermelding.