consociationalistische

Consociationalistische democratie, oftewel consociationalisme, is een theorie over hoe democratische regeringen diep verdeelde samenlevingen kunnen stabiliseren door macht te verdelen en te verankeren in overleg tussen de belangrijkste maatschappelijke segmenten, zoals etnische, linguistische of religieuze groepen. De theorie werd in de late jaren zestig en zeventig uitgewerkt door de Nederlandse politicus en wetenschapper Arend Lijphart en is sindsdien een invloedrijke benadering in de vergelijking van pluralistische staten.

De kern van de consociationalistische benadering ligt in vier architectonische kenmerken. Ten eerste wordt bestuur gevormd door een groot coalitieoverleg dat alle belangrijke segmenten bevat, zodat geen enkele groep zonder invloed aan het staatsapparaat kan deelnemen. Ten tweede bestaan er vetorechten of veto-achtige mechanismen waardoor minderheidsgroepen besluiten kunnen verhinderen die als bedreigend voor hun belangen worden gezien. Ten derde wordt politieke vertegenwoordiging en openbare aanstelling materialistisch verdeeld volgens proportionele principes, zodat elke groep op gelijke voet kan meedoen aan beleidsvorming en overheidsposities. Ten vierde kennen veel consociationalistische systemen segmentale autonomie toe binnen bepaalde terreinen (bijvoorbeeld onderwijs, cultuur of regionale bevoegdheden), zodat gemeenschappen een zekere mate van zelfbestuur behouden.

Toepassingen en debat: in de literatuur worden België en Zwitserland vaak genoemd als voorbeelden waarin machtsspreiding en federale/staatsstructuren aansluiten bij consociationalistische principes. Libanon en sommige periodes in Sri Lanka worden besproken als gevallen waarin consociationalistische elementen geprobeerd zijn, zij het onder klimatologische en politieke omstandigheden die gecompliceerd blijven. Kritieken benadrukken dat consociationalisme eliteboodschappen bevordert en democratische participatie kan remmen, kan leiden tot politieke verlamming of institutionele stagnering, en mogelijk minder geschikt is voor grotere, complexere en snellopende samenlevingen. Desondanks blijft het een invloedrijke referentie bij het bestuderen van hoe democratie kan omgaan met diepe maatschappelijke verdeeldheid.