chromosoomherschikking

Chromosoomherschikking is een structurele verandering in de chromosomale structuur waarbij delen van chromosomen verplaatst, verwijderd of omgekeerd zijn ten opzichte van de normale volgorde. Dergelijke rearrangements kunnen optreden zonder verlies of toename van netto DNA-waarde (gebalanceerde herschikkingen) of wel leiden tot een verlies of een toename van genetisch materiaal (ongelijkaardige, unbalans). Ze kunnen voorkomen in alle cellen van het organisme, of beperkt zijn tot bepaalde weefsels, en komen zowel voor bij mensen als bij andere soorten.

Veelvoorkomende typen chromosoomherschikkingen zijn onder meer: translocatie (uitwisseling van materiaal tussen twee chromosomen; kan reciproque zijn, of Robertsoniaans waarbij lange armen fuseren en korte armen verloren gaan), inversie (een deel van een chromosoom draait om 180 graden), deletie (verwijdering van een chromosoomsegment), duplicatie (verdubbeling van een segment), insertie (toevoeging van een fragment in een ander chromosoom), en vormingsverschijnselen zoals ringchromosoom en isochromosoom. De klinische impact hangt af van welke genen geraakt zijn en of er sprake is van verlies of verdubbeling van genetisch materiaal.

Oorzaken zijn onder meer fouten tijdens celdeling, dubbelstrengsbreuken en foutieve reparatie, herhaalde uitwisseling van genetisch materiaal en replicatiestoornissen. Detectie gebeurt met karyotypering, fluorescentie in situ hybridisatie (FISH), array-CGH en moderne sequencing-technieken. Dergelijke herschikkingen zijn relevant voor aangeboren afwijkingen, onvruchtbaarheid, miskramen en kanker (bijvoorbeeld fusiegenen zoals BCR-ABL in chronische myeloïde leukemie). Ze spelen ook een rol in evolutie en soortvorming door reproductieve isolatie en genoomwijzigingen.