bijverschijnsel

Bijverschijnsel is een term die in het Nederlands wordt gebruikt om een fenomeen aan te duiden dat naast het hoofdresultaat optreedt bij een handeling, behandeling of gebeurtenis. Het verwijst naar een tweede uitkomst die niet het beoogde doel is, maar die wel samen met of na het primaire effect kan voorkomen. De etymologie ligt in bij- (naast) en verschijnsel (fenomeen).

In de geneeskunde en farmacologie verwijst het doorgaans naar een tweede effect van een geneesmiddel of behandeling. Dit effect is meestal niet het gewenste doel en kan onschadelijk, hinderlijk of soms schadelijk zijn. In de praktijk worden bijverschijnselen en bijwerkingen soms als synoniemen gebruikt, maar sommige bronnen maken een onderscheid: bijverschijnselen kunnen neutraler of passager zijn, terwijl bijwerkingen vaak worden gezien als onbedoelde reacties, die mogelijk nadelig zijn.

Voorbeelden van bijverschijnselen zijn onder meer slaperigheid, duizeligheid, misselijkheid of hoofdpijn die kunnen optreden bij het gebruik van medicijnen; sommige behandelingen kunnen ook andere onbedoelde veranderingen in het lichaam veroorzaken. Buiten de gezondheidszorg kan een bijverschijnsel ook verwijzen naar neveneffecten van een proces, onderzoek of technologische ontwikkeling, zoals een onverwachte verandering in meetresultaten of bijeffecten die niet het hoofddoel zijn.

Beoordeling en communicatie over bijverschijnselen vinden plaats via informatievoorziening aan patiënten en wettelijke meldingssystemen voor geneesmiddelen. Artsen en apothekers bespreken mogelijke bijverschijnselen als onderdeel van de risico-batenanalyse en informeren gebruikers over wat te doen bij het optreden ervan. Zie ook: bijwerking, neveneffect.