antirealiteit

Antirealiteit is een begrip uit de filosofie en culturele kritiek dat verwijst naar standpunten die twijfelen aan of afzien van een objectieve, mind-onafhankelijke werkelijkheid. Het wordt gebruikt als tegenhanger van realisme en kan ook verwijzen naar de opvatting dat wat als werkelijkheid telt afhankelijk is van waarneming, taal of sociale praktijken. In die zin bestrijkt antirealiteit zowel metafysische als epistemische vragen: over welke entiteiten bestaan er werkelijk, en over wat we kunnen zeggen over die entiteit.

In de filosofie van de wetenschap onderscheidt antirealiteit verschillende benaderingen. Instrumentalism beschouwt theorieën als nuttige hulpmiddelen voor voorspellingen, zonder uitspraken te doen over de ontologische status van onobserveerbare entiteiten. Constructivisme legt de nadruk op het sociaal geconstrueerde karakter van kennis en feiten, waardoor wat als betrouwbaar of echt geldt mede bepaald wordt door taal, macht en praktijk. Een invloedrijk voorbeeld van anti-realisme is constructieve empirisme, zoals verdedigd door Bas van Fraassen, dat wetenschappelijke theorieën als empirisch adequaat beschouwt zonder te beweren dat ze wél of niet waarheidsgetrouw de onobserveerbare realiteit beschrijven.

Daarnaast bestaan ook moreel anti-realistische opvattingen, die beweren dat waarden en normen geen objectieve, independently bestaande werkelijkheid hebben maar afhankelijk zijn van menselijke attitudes en conventies. In cultuur en media wordt antirealiteit soms gebruikt om verschijnselen te beschrijven waarbij realiteit en fictie, feit en voorstelling, of authenticiteit en simulatie in elkaar vervloeien. Dit sluit aan bij bredere postmoderne zorgen over de fluiditeit van waarheid en representatie.

Gerelateerde concepten zijn realisme, anti-realisme, constructivisme, instrumentalisme en simulacrum.