antimetabolieten

Antimetabolieten zijn een groep geneesmiddelen die de groei van snel delende cellen remmen door de bouwstenen van DNA en RNA te nabootsen of te blokkeren. Ze verstoren de synthese of het gebruik van nucleotide-derivaten, waardoor celdeling wordt onderdrukt. Deze middelen worden zowel in de oncologie als bij sommige auto-immuunziekten toegepast.

Antimetabolieten omvatten verschillende klassen. Tot de folaatanalogen behoort methotrexaat; thymidylaat-synthase-inhibitors zoals 5-fluorouracil en raltitrexed; purine-analogen zoals azathioprine en 6-mercaptopurine; pyrimidine-analogen zoals cytarabine; deoxycytidine-analogen zoals gemcitabine; en ribonucleotide-reductase-remmers zoals hydroxyurea. Capecitabine is een prodrug van 5-fluorouracil. De werking varieert per middel, maar ze hebben gemeenschappelijk dat ze de beschikbaarheid of incorporatie van nucleotiden in DNA belemmeren.

Klinisch worden antimetabolieten ingezet bij diverse kankerbehandelingen, waaronder leukemieën, lymfoom, colorectale en pancreas-, borst- en andere tumoren. Daarnaast worden sommige antimetabolieten toegepast voor auto-immuunziekten, zoals methotrexaat bij reumatoïde artritis en 6-mercaptopurine of azathioprine bij inflammatoire darmziekten. Veel geneesmiddelen vereisen dosiskorrelatie met folaat- of vitamine B12-status en kunnen worden gecombineerd met leucovorin-rescue bij methotrexaatregimes.

Veelvoorkomende toxiciteiten zijn beenmergonderdrukking, mucositis, lever- en niertoxiciteit, en teratogeniciteit. Geneesmiddelen kunnen interacties vertonen met foliumzuurstatus en ander chemotherapieprotocol. Resistentie kan zich ontwikkelen door veranderingen in transport, enzymactiviteit of compensatoire metabole routes.