adaptatieniveaus

Adaptatieniveaus zijn referentieniveaus die bepalen hoe een prikkel wordt waargenomen. Het basale idee is dat mensen stimuli niet objectief beoordelen maar relatief ten opzichte van een adaptatieniveau dat gevormd wordt door eerdere ervaringen, huidige behoeften, aandacht en verwachtingen. Het concept is vooral bekend uit de Adaptation-Level Theory van Harry Helson uit de jaren veertig, die stelt dat de waardering van een prikkel afhankelijk is van het verschil tussen de prikkel en het adaptatieniveau, met bouwstenen zoals waargenomen intensiteit, context en consequentialiteit.

Het adaptatieniveau kan verschuiven wanneer iemand lang aan een bepaald niveau is blootgesteld, wanneer de situatie verandert of de behoefte verschuift. Daardoor kan dezelfde stimulus in verschillende omstandigheden anders worden ervaren: het ene moment als aangenaam, op een ander moment als onaangenaam. Verschillende dimensies dragen bij aan het referentiekader, zoals sensorische eigenschappen (helderheid, luidheid, gewicht), maar ook cognitieve factoren (verwachtingen, aandacht, motivatie).

Toepassingen van het concept verschijnen in waarnemingsonderzoek, consumentengedrag, marketing en ergonomie. Bijvoorbeeld de waardering van een product kan afhangen van het adaptatieniveau ten opzichte van soortgelijke producten en de context van de aanschaf.

Kritiek richt zich op het vagere karakter van het concept en de moeilijkheid om adaptatieniveaus operationeel te meten. Moderne studies combineren daarom adaptatieniveaus met andere modellen en fysiologische metingen om voorspellende kracht te vergroten.