Zinsdeelnemers

Zinsdeelnemers is een term uit de taalkunde die verwijst naar de deelnemers aan de predicatie in een zin: de entiteiten die een werkwoord of predicaat beïnvloeden of ondergaan. In een eenvoudige zin als Jan leest een boek zijn de belangrijkste zinsdeelnemers Jan (onderwerp) en een boek (lijdend voorwerp). In zinnen met meerdere argumenten kunnen aanvullende zinsdeelnemers voorkomen, zoals een meewerkend voorwerp (indirect object) of een instrument.

Syntactisch gezien kunnen zinsdeelnemers verschillende rollen innemen. Het onderwerp geeft meestal aan wie of wat de handeling uitvoert of de toestand betreft. Het lijdend voorwerp is vaak wat de handeling treft. Het meewerkend voorwerp geeft aan aan wie iets wordt gegeven of voor wie iets bestemd is. Andere zinsdeelnemers kunnen functies hebben als instrument (met welk middel iets gebeurt), doel (waarheen de handeling gericht is), bron of plaats. Soms kan een zinsdeelnemer ook in een andere positie komen te staan door zogenoemde passieve constructies, waardoor het onderwerp verandert en een ander argument prominenter wordt.

Op semantisch niveau kunnen zinsdeelnemers verschillende rollen vervullen, zoals agent (de uitvoerder van een handeling), patient (het getroffene van de handeling), experiencer (degene die een waarneming of gevoel ondergaat), beneficiary, instrument, goal en source. Deze semantische rollen komen vaak overeen met specifieke syntactische posities, maar kunnen variëren per taal en theorie.

In de taalkunde worden zinsdeelnemers bestudeerd om de structuur van zinnen te begrijpen, te verklaren hoe argumenten aan werkwoorden zijn gekoppeld en hoe zinsdelen in verschillende talen worden gemarkeerd of gerangschikt. Het begrip helpt bij taalleer, vertaling en grammaticale analyse.